गुलाबाई

गुलाबाई

तुमच्यातल्या किती जणांना माहितीय गुलाबाई - गुलोजी बद्दल, कदाचित खूप कमी . आजचा लेख त्यावरच आहे नसले महिती तरी हा लेख वाचून तुम्हला पुसटशी कल्पना येईलच.

आधी या उत्सवा बद्दल सांगते , खान्देशात ‘गुलोजी-गुलाबाई’ या ग्रामदैवतांची श्रद्धेय मनाने पूजा केली जाते.  शिव-पार्वतीची उपासना म्हणजे शक्तीची पूजा करण्याची प्रथा प्राचीन काळापासून अहिराणीच्या लोकमानसात रुजली आहे . गुलाबाई-गुलोजी हा कुमारिका किंवा सोळा वर्षांच्या आतील मुलींनी खेळण्याचा, मनोरंजनाचा उत्सव आहे. हा उत्सव व्रतासारखा बंदिस्त विधीयुक्त चौकटीत जखडलेला नसतो. हा कुमारिकांचा लोकोत्सव आहे. 
खान्देशात ब्राह्मणांपासून आदिवासींपर्यंत सर्व जातीजमातींच्या मुली गुलाबाईची आनंदाने मांडणी करून पूजा करतात. सायंकाळी या गावातल्या मुलींनी एकत्र जमायचे व घरोघरी जाऊन गुलाबाईची पूजा, गाणी, आरत्या, रांगोळ्या, खाऊ असा कार्यक्रम महिनाभर नित्याने असतो.

आता माझ्या या उत्सवाबद्द्ल ची आठवन सांगते, मी लहान असताना गावाकडे राहायची तर तिथं आम्ही सगळे गुलाबाई-गुलोजी बसवायचो. मस्त सजावट वैगरे असायची सुंदर आखीव रेखीव अशी गुलाबाई गुलोजी आणि मांडीवर बाळ ची मूर्ती आनायचो गावात जाऊन आणि जमलंच तर टिपरी पण घेऊन यायचो नाचण्यासाठी .

माझी बहिण आणि मी मिळून आमच्या घरी गुलाबाई गुलोजी बसवायचो आणि आमच्या 7 8 मैत्रिणी अशी सगळी 7 8 घर ठरलेली. संध्याकाळ झाली की आम्ही भेटायचो आणि मग एक एकेकाच्या घरी जायचो गाणे म्हणायला आणि नाचायला. आता माझा आवडता पार्ट नाच गाणी झाल्यावर प्रत्येकीच्या घरी  गुलाबाई गुलोजी साठी खाऊ असायचा त्यात मज्जा अशी होती की जिच्या घरी जायचो ती मुलगी खाऊ एक वाटीत किंवा डब्यात झाकून तो डबा हलवायची आणि बाकीच्यांनी खाऊ ओळखायचा खूप मज्जा  यायची सगळयांचे तर्क वितर्क बघून. तस काही रेस नसायची की खाऊ ओळलाखलाच गेला हवा एक गमतीचा भाग म्हणून आम्ही तसं खेळ खेळायचो. मला तर जाम मज्जा यायची प्रत्येकीकडे वेगळा खाऊ पण असायचा आणि खळखळून हसणं नाच गाणं पण व्हयचा. खाऊ ओळखायला आणि खायलाच खूप मज्जा यायची मला त्यासाठीच जायची मी .  म्हणजे रोज वाट बघायची संध्याकाळची की केव्हा आम्ही सगळे भेटू ,खेळू , आज कोणता खाऊ ठेवायचा ओळलाखायला , टिपरी घेऊन जायची की नाही नाचायला की असंच नाचणार आहे सगळे दिवसभर त्याच विचारात असायची. या सगळ्यात दिवस कुठे उगवायचा आणि कुठे संपायचा समजायचं पण नाही.
पुढे आम्ही शहाराहत राहायला आलो बाबांची बदली झाली होती.  शहरात कुणाकडे अस गुलाबाई गुलोजी जास्त बसवत नव्हते सुरवातीला मला  थोडा जड च गेला सगळं काही एकटीच गुलाबाई बसायवायची एकटं गाणे म्हणायची ,आईच  असायची ती मग खाऊ आणायची रोज वेगळे मी एकटी ओळखायची  आणि अस करत करत पुढे मग हे सगळं हळू हळू शहरात बंदच होत गेला.  आता राहिली ती फक्त आठवण.

अशी ही गुलाबाई गुलोजी ची माझी लहानपणी ची एक सुंदर आठवण .  वरचा लेख वाचून तुम्हाला थोडी फार कल्पना  आली असेलच, चला भेटू पुढच्या लेख मध्ये अशीच एक वेगळी आठवण घेऊन .

दुपारची वेळ

दुपारची भटकंती

                  आता दुपार म्हटली की मनात विचार येतो तो दुपारच्या थोड्याश्या झोपेचा आणि जे कामावर जातात त्यांची दुपार कामातच असते पण लहानपणीची दुपार आठवुन बघा जरा , काय करायचो लहानपणी आपण..म्हणजे तसे प्रत्येकाचे अनुभव वेगवेगळे असतील मी माझा अनुभव सांगते

                   माझी शाळा सकाळचीच ,सकाळी ७ ते १२. आता शाळा सकाळची म्हणजे सकाळी लवकर उठाव लागयचं, एकतर ती साखर झोपेची वेळ असायची म्हणुन सकाळी उठायची खुप जीवावर यायची पण पर्याय नव्हता. एकदचे का शाळेत गेली की मग आई तिचे काम आवरायला घ्यायची माझी शाळा सुटेपरेंत तिचं सगळं आवरुणव्हायचं  फक्त जेवण बाकी असायचे. ११:४५ झाले की ती मला घेण्यासाठी शाळेत यायला निघायची १२ वाजता माझी शाळा सुटली की आम्ही गप्पा करतच घरी यायचो. आज शाळेत काय शिकवलं, आज शाळेत कोणासोबत काय बोललि , डबा संपवला की नाही , कोणती मुलगी कोणासोबत भांडली असं सगळंकाही सांगता सांगता घर यायचं. घरी आली की मग दोघे मस्त जेवण करायचो आणि खरी मजा सुरु व्हायची ती जेवण झाल्यावर. जेवण झालं कीतीची इच्छा असायची की मी दुपारी निदान थोडा वेळ तरी झोपावं आणि मग ती पण सकाळपासून काम करुन थाकलेली असायची मग तिलाही थोड्या विश्रांतीची गरज असायची म्हणुण मग जेवण झालं की ती मला थोड़ा वेळ झोपायला सांगायची. 

                     आता  माझ्यासाठी सकाळच्या आणि दुपारच्या झोपेत खुप फरक असायचा सकाळी मला झोपयचं असयचं आणि दुपारी मला झोपायची इच्छा नसयची आईलाकितीपण समजवलं तरी ति एकूण नाही घ्यायची जबरदस्तीने का असेना पण ती झोपायला लावायची. खरं तर  मला दुपारी पण खेळायचं असायचं म्हणुन मला दुपारी अजिबात झोप यायची नाही फक्त पडून असायची मी आणि संध्याकाळच्या खेळायचा विचार करत बसायची  आणि विचार करता करताच मी जबरदस्तीने का असेना पण झोपयची .मग दुपारी झोपेतुन उठली की आई चहा करायची आणि मी पटापट गृहपाठ करत बसायची कारण खेळायला पण तेव्हाच जायलाभेटायचं जेव्हा माझा गृहपाठ झालेला असेल. गृहपाठ झाला की मी लगेच खेळायला पळायची. पण दुपारच्या झोपेचा खुप कंटाळा येत असल्यामुळे यावर काहीतरी मार्ग काढावा लागणार होता. २ ३ दिवस विचार केला आणि मार्ग सापडला थोड़ा कठीन होता पण झोपेपासून सुटका होणार होती म्हणुन जास्त पुढचा मागचा विचार काही केला नाही.

                                              वाचा लेख  : सुरवात मनमोकळ्या गप्पांची                         

आजच्या  दिवशी मी ठरल्या प्रमाणे मी करणार होती, दुपारचे जेवण झाले आणि मग आई ने झोपयल सांगितले मी पन काही न बोलताच तैयार झाली मग दोघे पण खाली झोपलो थोडया वेळात आईचा डोळा लागला मग मी हळूच उठली आणि आवाज न करता दरवाजा उघडला आणि बाहेर खेळायला निघाली .आईच्याउठण्याच्या वेळेस मी घरी पोचली आणि परत झोपायच्या जागेवर जाउन झोपली ,आईला संशय नको यावा म्हणून डोळे हाताने चोळुन थोड़े लाल करुण घेतले. मी वाट बघत होती की आईला मला काही बोलते की काय हीला समजलं की नाही पण ती काहीच बोलली नाही म्हणजे चला माझा प्लान यशश्वी झाला होता.

                      मग काय रोज तेच करायचं ठरलं असे ७-८ दिवस चालले आणि एक दिवस माझे भांडे फुटले झाले असे की मी रोजचं ठरल्या प्रमाणे निघाली पण त्या दिवशी आई झोपलेली नव्हती ती झोपयचं नाटक करत होती कारण मी रोज दुपारी काही न बोलताच झोपत होती आणि तिला  हे माझं वागण  जरा विचित्र वाटलं म्हणुन ती त्या दिवशी झोपयचं नाटक करुण पडलेली होती मी पण ती झोपलीय अस समजून निघुन गेली आणि मग ती पण माझ्या मागे आली मी काय करते ते बघायला. मग काय तेव्हा तर ती काहीच नाही बोलली मी पण मस्त आई च्या उठण्या अगोदर घरी पोहोचली पण ती जागे होती तीला जागे बघून 1क्षण मी पार घाबरुणगेली मि हळूच घरात गेली आई चिडलेली तर होतीच म्हणुन तिने थोड़ा रागवलंच पण नंतर तिने मला समजावून सांगितले आणि मल माझी चुक लक्षात आणून दिली मी पण तीची माफी मागितली आणि पुढे अस करणार नाही अस सांगितलं , तिच्या अस प्रेमळ वागण्यामुळेच पुन्हा तिच्या विरोधात मी कधीच जायची नाही. दुपारी न झोपण्यासाठी अश्याच अनेक क्लुप्त्या तुम्ही देखील लढवल्या असतील...चला आज साठी इतकेच पुन्हा भेटु पुढच्या लेख मधे एक वेगळ्या आठवणी सोबत.. 

गोट्या गोट्या

गोट्या गोट्या

               गोट्या गोट्या हा शब्द एकूण नक्कीच तुमच्या गालावर थोड़ हसु आलं असेल कारण तो शब्द एकूण खुप आठवणी तुमच्या डोळ्यासमोरून गेल्या असतील.  मी माझा सांगते आम्ही माझ्या बालपणीच शहरात आलो पण माझ्या शहरापेक्षा गावकडेच खुप मैत्रीणी होत्या, उन्हाळ्याच्या सुट्ट्या लागल्या की माझे  विचारचक्र सुरु व्हायचे अभ्यासाचे नाही ..😝..  मामाच्या  गावाला जायचे, तसं  माझा आधीच प्लानिंग झालेलं असायचं की परीक्षा संपली की त्याच दिवशी संध्याकाळी नाहीतर दुसऱ्या दिवशी सकाळीच गावाकडे निघायचे.  साधारण  ४-५  तास लागतात रेल्वेने जायला आणि तिथुन पुढे बसने पाऊण तास असा जवळपास ६ तासांचा हा प्रवास . संध्याकाळी ४ वाजेपरेंन्त मी मामाच्या गावी असायचे, मावशी, मावशीचे मुलं, मामा, मामांची मुलं असे सगळे जमायचो. मग थोड्या वेळाने कोण कोण गावी आलेला आहे त्याचा तपास सुरु व्हायचा म्हणजे ८-९ मुलींचा ग्रुप होता आमचा गावाकडे त्यातल्या ४-५ जणी गावातल्याच होत्या आणि ३-४ जणी आम्ही बाहेरगावच्या.

              आता दुसरा दिवस एकदम आरामात सुरु व्हायचा उशिरा उठायचं, उशिरा अंघोळ आणि सगळं झालं की मग अंगणात बघायचं की कोण कोण खेळायला जमलं आहे आणि आवाज देऊन सगळ्यांना एकत्र करायचं. आता आम्हा मुलींचे खेळ ठरलेले असायचे लंगड़ी पळकी, विष-अमृत, नदी की पहाड़, लगोरी, लपाछपी, जोडीची-शिवाशिवी,खो-खो,बित्तु-बित्तु आणि मुलांचे मोजून २-३ खेळ असायचे क्रिकेट, गोट्या गोट्या, विटी-दांडू. मुलांच्या खेळामधल्या  गोट्या गोट्या या खेळाचे मला आणि माझ्या २-३ मैत्रिणींना खुप आकर्षण होते. मुलींचे खेळ खेळून झाले की आम्ही मुलांच्या त्या खेळाचे निरिक्षण करायचो की कसं खेळतात काय नियम आहेत. हे सगळं झालं की मग विचार सुरु व्हायचा की ह्या गोट्या आणायच्या कुठून, ह्या गोट्या  विकत पण भेटतात हे माहित झाला  मग काय प्रत्येकीने १-१ रुपयांच्या गोट्या आणायच्या हे ठरलं.

             त्यावेळी सारवलेलं आंगन असायचं  मग गोट्या गोट्या खेळण्यासाठी एक वर्तुळाकार रिंगन आखलेलं असायचं आणि ठराविक अंतरावर उभं राहून  एका गोटीने त्या रिंगणातल्या सांगितलेल्या गोटीला नेम मारून रिंगनाबाहेर काढायचं, आता नेम मारतना मुलांचे  अहिराणीतले शब्द पण एकदम वेगळेच असायचे उदाहरणार्थ हाई वरली रे( म्हणजे रिंगणातली वरची गोटी ), हाई खालणी रे (म्हणजे रिंगणातली खालची गोटी )  आता एखादी गोटी थोड़ी पिवळसर असायची मग म्हणायचे हाई पीव्वी रे असं खुप मज़ा यायची हे असे शब्द एकूण.

              आम्ही मुली पण तसं खेळायचो, आता खेळ म्हटला म्हणजे जिंकण-हारणं  येणारच गोटीला नेम लागला तर टी गोटी नेम मारणाऱ्याची व्हायची. एक दिवस असचं झाला मी हळू हळू माझ्या जवळच्या सगळ्या गोट्या हारली आणि आता मला परत पैसे पण भेटणार नाही ते पण गोट्या विकत घ्यायला तर मुळीच नाही , मग एक दिवस असचं न खेळता गेला थोड़ वाईट तर वाटतच होत की मी सगळ्या गोट्या हारली  होती आणि एकदम डोक्यात प्रकाश पडला की मावशीचा मुलगा पण हा खेळ खेळतो आणि त्याला गोट्या गोट्या हा खेळ चांगल्याप्रकारे खेळता येत असल्यामुळे त्याच्याकड़े खुप गोट्या होत्या मग पटकण पळतच घरी गेली आणि त्याला म्हटली की मला १-२ गोट्या उधार दे मी तुला लवकरच परत करेल आधी तो नाही म्हटला मग थोडया विनवण्या केल्या त्याच्या शेवटी त्याने २ गोट्या दिल्या.  गोट्या उधार म्हटल्यावर त्या परत कराव्या लागणारच होत्या म्हणून खेळ पण खुप सांभाळून खेळावा लागणार हे समजत होते. खेळायच्या ठिकाणी २ गोट्या पासून सुरवात केली आधी भावाच्या दोन गोट्या नीट नेम धरुन जिंकली आता पुढच्या गोट्यांचा नेम बरोबर लागला तर त्या माझ्या होणार होत्या आणि रिंगणतल्या ७ गोट्या मी जिंकली , २ गोट्या ठरल्याप्रमाणे भावला परत केल्या आणि उरलेल्या गोट्या माझ्या गोट्या घेऊन मी परत खेळायला निघाली.

            या गावाकडच्या खेळात एक वेगळीच मज़ा होती, शहराकडे गोट्या गोट्या हा खेळ कोणी खेळत नसायचेम्हणून गावाकडे गेली की शहरी खेळ खेळायचे सोडून गावाकडचे खेळ खेळायचो. आता तर गोट्या गोट्या हा खेळ खुप जणांना माहीत  पण नसतो. तुम्ही हा खेळ खेळले असणार तर तुम्हाला पण नक्कीच हा खेळ खेळल्याचे जुने दिवस आठवतील आणि खेळले नसणार तर या लेखामधून तरी तुम्हाला गोट्या गोट्या हा खेळ थोड़ा तरी  माहीत झाला असेल. चला आज साठी इतकेच पुन्हा भेटु पुढच्या लेख मधे एक वेगळी आठवण घेऊन.